Opracowanie i udostępnienie spójnego pakietu narzędzi diagnostycznych i materiałów dydaktycznych wspomagających proces rozpoznawania predyspozycji i zainteresowań zawodowych uczniów
Proces rozwoju, także rozwoju analizowanego w aspekcie przygotowania do wyboru zawodu, jest procesem ciągłym, rozpoczynającym się już w okresie przedszkolnym, ale w kontekście zdobywania wiedzy (wykształcenia), intensyfikującym się w momencie rozpoczęcia nauki szkolnej. Okres ten, czyli młodszy wiek szkolny (7-11 lat), określany jest jako czas intensywnego rozwoju i zainteresowania światem obiektywnym, w tym też i kwestią wstępnego i wyobrażonego wyboru zawodu.
Współczesne myślenie o rozwoju, w tym też rozwoju w sferze zawodowej, jest efektem zmian w paradygmacie myślenia o rozwoju człowieka w ciągu całego życia (life-span developmental psychology), gdzie uwzględnia się zmiany występujące w dzieciństwie, w okresie dorastania i w dorosłości, przy czym najczęściej odróżnia się proces formowania warunkowany dziedzicznością i środowiskiem od procesu autokreacji, w którym jednostka (podmiot) traktowana jest jako współtwórca (obok otoczenia formującego) własnej drogi życiowej i osobowości, wraz z procesem interakcji między tymi układami – podmiotowym i środowiskowym. Rozwój zawodowy analizować musimy zatem w kontekście ogólnych teorii rozwoju, w których niewątpliwie jest ulokowany. Ogół teorii rozwoju zawodowego człowieka dzieli się zwykle na dwie kategorie związane:
-
z programami interwencji psychologicznej, adresowanymi do młodzieży (a także dzieci) w celu właściwego wyboru zawodu, gdzie przedmiotem zainteresowań jest wykrycie i wyjaśnienie ogólnych prawidłowości rozwoju psychicznego jednostki z perspektywy pracy zawodowej;
-
z programami psychologicznego wspomagania dorosłych w zakresie rozwoju ogólnych zdolności radzenia sobie z problemami zawodowymi, gdzie przedmiotem zainteresowań są zdolności adaptacyjne jednostki z perspektywy optymalnej ścieżki kariery zawodowej w ciągu życia.
Proponowany model diagnozy wraz z pakietem narzędzi i model poradnictwa zawodowego odnosi się głównie do pierwszej kategorii problemów wyjaśnianych przez teorię rozwoju zawodowego opisującą prawidłowości związane z wyborem zawodu.
Przyjęliśmy na tej podstawie ogólne założenie, które stanowiło podstawę konstruowania projektu – o konieczności podjęcia zintegrowanych działań diagnostycznych, orientujących zawodowo i wspierających pokonywanie kryzysów i problemów rozwojowych, na poszczególnych etapach kształcenia (i rozwoju). Wiąże się to tym samym z szerokim ujęciem orientacji i poradnictwa zawodowego jako wychowania do zawodu, przyjmującego formę celowej, systematycznej i długotrwałej działalności prowadzącej do trafnego wyboru zawodu. Myślimy, że proces przygotowania do wyboru zawodu wymaga kształtowania poczucia świadomości własnych walorów (cech, predyspozycji, kompetencji) i ograniczeń, odnoszonych do wymogów, jakie stawiane są wobec wykonawcy określonej roli zawodowej, co stanowi jednocześnie potencjalne zabezpieczenie przed negatywnymi konsekwencjami (porażkami, wypaleniem zawodowym i in.) niewłaściwie dokonanego wyboru w przyszłości. Przyświecała nam idea popularyzacji wczesnej orientacji zawodowej, co wynika z przyjęcia teorii wyboru zawodu jako procesu specyficznego dla danego etapu rozwoju. Wskazuje to na konieczność diagnozowania i orientacji zawodowej od wczesnego dzieciństwa, z uwzględnieniem czynników społecznych determinujących wybór zawodu. Kierowaliśmy się także teorią wyboru zawodu zgodnie z posiadanymi właściwościami, co wyznacza konieczność samopoznania oraz poznania specyfiki i wymagań poszczególnych zawodów, z uwzględnieniem czynników indywidualnych determinujących wybór zawodu. Ostatecznie określa to konieczność zintegrowania działań orientujących zawodowo z działaniami wspierającymi rozwój na poszczególnych etapach rozwoju.
Ogólnie przyjęto, iż wybór określonej kategorii zawodowej wyznaczany jest przez strukturę potrzeb jednostkowych. które mogą być analizowane w kategoriach np. zainteresowań, zdolności, kompetencji, predyspozycji stricte zawodowych, ale też pewnych ogólnych właściwości wspierających osiągnięcia zawodowe.
